Sosyalist doğulmaz, sosyalist yaşanır! 

Behice Boran 

Öğretmen, akademisyen, sosyolog, politikacı Behice Boran Arnavutköy Amerikan Kız Koleji

Robert Koleji ve Michigan Üniversitesi mezunudur. 

1910 yılında Bursa’da dünyaya gelen Behice Boran ilkokula burada başladı. On yaşında iken ailesinin İstanbul’a yerleşmesi ile  İstanbul’da Fransız okulunda devam etti. Ortaöğrenim yılları Arnavutköy Amerikan Kız Koleji’nde geçti. 1927’de Orta, 1931’de lise bölümlerini birincilikle bitirdi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü’ne girdiyse de buradaki öğrenimini yarıda kesti. Manisa Orta Mektebine İngilizce öğretmeni olarak atandı.  

Lise yıllarından kendisini tanıyan hocalarının girişimi ile verilen bir bursla ABD’ye gönderildi. Michigan Üniversitesi’nde sosyoloji doktorası yaptı. Üniversite yıllarında Marksizmle tanıştı ve kendi ifadesi ile bu “hayatının dönüm noktası” oldu. 

Doktorasını tamamladıktan sonra 1939 yılında Türkiye’ye döndü. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih, Coğrafya Fakültesi-DTCF, Sosyoloji Bölümünde doçent olarak çalışmaya başladı. Önce kadro yok gerekçesi ile üniversiteye girişi engellenmeye çalışıldı. Dönemin Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel’e ulaşarak kadro engelini aşabildi. 

Akademik faaliyetlerinin yanı sıra Yurt ve Dünya ile Adımlar isimli dergilerin yayın çalışmalarına katıldı. DTCF’nin dekanı, Mübeccel Kıray, Pertev Naili Boratav gibi akademisyenlerle birlikte Behice Boran’ı da politik görüşlerini ve yayınlarını gerekçe göstererek, 1948 yılında tasfiye edilmelerini sağladı.

1950 yılında Türk Barışseverler Cemiyeti’nin kurucuları arasında yer aldı. Türkiye’nin NATO’nun yörüngesine girmesini eleştiren Barışseverler Cemiyeti’nin, ülkenin Kore’ye asker göndermesine karşı yayınladığı bildiri nedeni tutuklandı. Tutuklandığında hamileydi ve oğlu Dursun’u cezaevinde doğurdu. Tutukluluğu 15 ay sürdü. Tutukluluğun ardından 5 aylık bir sürgün cezası da oldu. 

1953 yılında Türkiye Komünist Partisi-TKP’ye yönelik tutuklama operasyonunda Boran da iki aylığına tutuklandı. Delil yetersizliğinden beraat etti.

1962’de Türkiye İşçi Partisi‘ne üye oldu ve 1965 Genel Seçimlerinde TİP listesinden Urfa Milletvekili seçildi. Avrupa Parlamentosu’nda Türkiye’yi temsil etti. 1970 yılındaki TİP Kurultayında, partisinin genel başkan oldu. 12 Mart 1971 Muhtırası’nın ardından TİP kapatıldı ve Behice Boran tutuklandı. 15 yıl hapis cezasına çarptırıldı. 1974 yılında ilan edilen genel af ile cezaevinden çıktı ve 1975’te yeniden kurulan TİP’in Genel Başkanı seçildi. 12 Eylül 1980 darbesinin ardından bir süre ev hapsinde tutuldu. Sonrasında da yurt dışına çıkmak durumunda kaldı. Brüksel’de vefat etti. 

Hayattayken dönemediği ülkesine vefatından sonra, yoğun çabaların ardından getirilebildi. Ankara’da TBMM önünde yapılan resmi törenin ardından İstanbul’da binlerce kişinin katılımı ile cenaze töreni düzenlendi.  Türkiye’ye getirilerek defnedilmesinin ardından ulusal medyada çok sayıda haber/yorum yapıldı, ilanlar verildi.

Politik alanda kararlı ve mücadeleci bir kişiliğe sahip olan Behice Boran, sosyoloji alanında önemli saha çalışmaları gerçekleştirmiş, yetkin bir toplumbilimciydi.

Türkiye İşçi Partisi, üye, Genel Başkan 

Türk Barışseverler Cemiyeti, Kurucu Üye

Belirtilmedi

Kovuşturmalar, hapis, sürgün

Politik görüşlerinden dolayı 1948 yılında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Sosyoloji Bölümündeki görevinden uzaklaştırıldı.

Üyesi olduğu Türk Barışseverler Cemiyeti’nin, Türkiye’nin Kore’ye asker göndermesine karşı yayınladığı bildiri gerekçesi ile 1950 yılında tutuklandı ve 15 ay cezaevinde kaldı. Oğlunu cezaevinde iken doğurdu. Tutukluluğun yanı sıra kendisine 5 ay da sürgün cezası verildi.

12 Mart Askeri Muhtırası’nda genel başkanı olduğu Türkiye İşçi Partisi-TİP kapatıldı ve kendisi de 15 yıl hapis cezasına çarptırıldı. 1974 yılında genel af ile cezaevinden çıktı.

1 Mayıs 1979’da sokağa çıkma yasağını protesto ettiği için tutuklandı ve 25 gün cezaevinde kaldı.

12 Eylül Askeri Darbesi’nin ardından ev hapsine alındı.

Ülkesini terk etmek zorunda kaldı. “Ülkeye dön çağrısı”na uymadığı gerekçesi ile 1981 yılında yurttaşlıktan çıkarıldı.

Emel Koç (2010). Behice: Bir devrimci… Bir kadın… Bir anne, Destek yayınları, İstanbul. 

Güzella Bayındır (2009). Akıntıya Karşı… Behice Boran, Yazılama yayınevi, İstanbul. 

Gökhan Atılgan (2007). Behice Boran: öğretim üyesi, siyasetçi, kuramcı, Yordam kitap, İstanbul.

Emirali Türkmen (yayına hazırlayan) (2018). Behice Boran kitabı, Dipnot yayınları, Ankara.  

Behice Boran Seçme Metinler ve Üzerine Yazılanlar, Dipnot Yayınları, İstanbul.

Makaleler

Hayriye Erbaş (2015). “Türkiye’de Bedeller Ödemiş Bir Sosyolojik Düşünce Ustası: Sosyolog Behice Boran”, Mülkiyeliler Birliği Dergisi, Yıl 2015, Cilt 39, Sayı 3, ss. 5 – 58.

İlhan Tekeli (2011). “Sosyal bilimci ve siyasetçi olarak Behice Boran hesabı akılla verilen bir yaşam”, 

Sosyoloji Dergisi,  yıl 2011, Sayı: 23-24: 1-45.

Fatmagül Berktay ”Olağandışı Bir Kadın: Behice Boran” Biyografya Behice Boran.

BBC Türkçe (1983). Arşiv Odası: Behice Boran

Kitaplar 

Behice Boran (1945). İşbölümü ve Sosyal Mevki, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi Cilt III, Sayı 3’den ayrı basım, Ankara.

Behice Boran (1945). Toplumsal Yapı Araştırmaları: İki Köy Çeşidinin Mukayeseli Tetkiki, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Felsefe Enstitüsü, Ankara.

Behice Boran (1997). Toplumsal Yapı Araştırmaları: İki Köy Çeşidinin Mukayeseli Tetkiki,   Ankara Üniversitesi DTCF Felsefe Enstitüsü Sosyoloji Serisi, Ankara.

Behice Boran (1945). Toplumsal Yapı Araştırmaları, Ankara Üniversitesi DTCF Felsefe Enstitüsü Sosyoloji Serisi, TTK Basımevi, Ankara.

Behice Boran (1968). Türkiye ve Sosyalizm Sorunları, Gün Yayınları, İstanbul.

Behice Boran (1975). İki Açıdan Türkiye İşçi Partisi Davası, Bilim yayınları, İstanbul.

Behice Boran (1980). Genel Başkan Behice Boran’dan Seçmeler, Türkiye İşçi Partisi yayınları, İstanbul. 

Behice Boran (1985). Barış, Bağımzıslık, Demokrasi ve Sosyalizme Adanmış 75 Yaş, Behice Boran’dan Seçmelerle Son 10 Yıl, Türkiye İşçi Partisi yayınları, Duisburg, Almanya.

Behice Boran (1992). Sosyalizmin Sorunları, Sarmal yayınları, İstanbul. 

Behice Boran (1992). Savunma, Sosyalist yayınları, İstanbul. 

Makaleler 

Behice Boran (1940). “Sosyolojide Yeni Araştırma Esasları”, Siyasi İlimler Mecmuası, 109.

Behice Boran (1940). “Köy Davası “Şehirleşmek” Davasıdır”, Siyasi İlimler Mecmuası, Sayı.111, Haziran 1940.

Behice Boran (1941). “Şehir ve Şehirleşme Davamız”, Yurt ve Dünya, Sayı 3, Mart 1941.

Behice Boran (1941).“Büyüyen Şehirlerimiz”, Yurt ve Dünya, Sayı 5, Mayıs 1941.

Behice Boran (1941). “Modern Şehir Örneği”, Yurt ve Dünya, Sayı 6, Haziran 1941.

Behice Boran (1941). “Mücrim Mahalleler”, Yurt ve Dünya, Sayı 7, Temmuz 1941.

Behice Boran(1943). “Sosyolojide Bocalamalar I”, İnsan, Sayı 21, Mart 1943.

Behice Boran(1943).  ”Sosyolojide Bocalamalar II”, İnsan, Sayı 22, Nisan 1943.

Behice Boran, 1943, “Sosyal Evrim Meselesi”, Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, cilt I, S. 2.

Behice Boran (1943). “Hangi Manada Milli İlim”, Adımlar, Say 5, Eylül 1943

Behice Boran, (1943). “Sosyoloji Anlayışında İkilik”, Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, cilt 2, s: 3.

Behice Boran (1947).”Sociology in Retrospect”, American Journal Of Sociology, C. 52, Sayı 4, Ocak 1947, ss 312-320.

Behice Boran (1962). “Neden İşçi Partisi”, Öncü, 1 Nisan 1962, 

Behice Boran (1962).“Niçin İşçi Sınıfı”, Öncü, 25 Nisan 1962.

Çevirileri

Devlet Adamı (Platon’dan, 1944)

Harley – Voysey Mirası (Granville-Barker’dan, 1946)

Sardalye Sokağı (John Steinbeck’ten, 1964)

Hürriyet Yolu (Howard Melvin Fast’tan 1966) 

Anısını yaşatan çalışmalar

Behice Boran web sitesi

Behice Boran’ın bütün çalışmalarına, ses ve görüntü kayıtlarına, yayınlarına ve hakkında yapılan yayınlara erişimin mümkün olduğu behiceboran.net web sitesi bulunmaktadır.

Behice Boran Arşiv Fonu 

Türkiye Sosyal Tarih Araştırma Vakfı-TÜSTAV bünyesinde Behice Boran Arşiv Fonu bulunmaktadır. 

Bu arşiv Osman Sakalsız tarafından korunarak TÜSTAV’a bağışlanmıştır.

Konferans

TÜSTAV, “Behice Boran Yüz Yaşında” etkinlikleri çerçevesinde Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü ile birlikte 23 Şubat 2011 tarihinde “Sosyolojide ve Siyasette Behice Boran” başlıklı bir konferans düzenledi.